xABCDE w górach #1: Co to jest xABCDE i dlaczego ma sens w wypadku w górach?

Schemat ABCDE to znormalizowana metoda stosowana przez służby ratunkowe do oceny i leczenia pacjenta w nagłych wypadkach. Jest on również nauczany w dostosowanych wersjach dla laików i osób udzielających pierwszej pomocy, aby mogli oni podjąć pierwsze odpowiednie środki pierwszej pomocy do czasu przybycia profesjonalnej pomocy na miejsce zdarzenia. Algorytm ten jest również szkolony przez coraz więcej organizacji w regionie alpejskim. Jedną z przyczyn tego rozwoju w krajach niemieckojęzycznych jest Philipp Dahlmann. W 2017 roku on i jego zespół autorów rozpoczęli publikację 13-częściowej (!) serii pierwszej pomocy w magazynie bergundsteigen, apelując o stosowanie tego schematu dla alpinistek. Schemat został dobrze przyjęty przez te potencjalne osoby udzielające pierwszej pomocy – w końcu mieli zrozumiały algorytm, przez który mogli pracować – ale początkowo nie tak bardzo w kręgach zawodowych: był zbyt skomplikowany, zbyt złożony i w niektórych przypadkach zalecał rzeczy, o których nie zdecydowały specjalistyczne komisje. To prawda, ponieważ dla nas, alpinistów i przewodników górskich, nie ma wyspecjalizowanych komisji, które zastanawiają się, jak powinniśmy postępować z poszkodowanym w terenie. W międzyczasie – prawie – wszyscy znów staliśmy się przyjaciółmi i konstruktywnie współpracujemy. Jednak nadal nie ma programu xABCDE, który został stworzony specjalnie dla kobiet alpinistek i ich wymagań. Poprosiliśmy więc Philippa, który jest również członkiem-ekspertem ÖKAS, o sformułowanie i uzasadnienie takiego spersonalizowanego programu. Było to już dawno spóźnione i w analyse:berg, zespół autorów Katharina Helm i Philipp Dahlmann zajmie się poszczególnymi punktami w kilku następnych numerach. Ale najpierw zacznijmy od przeglądu xABCDE.

Katharina Helm
NotSan HEMS i instruktor praktyczny (Niemcy),
B.Sc. studentka pedagogiki ratownictwa, instruktor PHTLS,
Trener w ADAC HEMS Academy

Philipp Dahlmann
Certyfikowany ratownik medyczny (Szwajcaria),
Post-doc w dziedzinie nauk ratowniczych

Po pierwsze: ten artykuł jest skierowany do członków ÖKAS i czytelników analyse:berg.
Zakładamy, że korzystali już z alpejskiego szkolenia z pierwszej pomocy i są ciekawi zrozumienia tła i dalszego rozwoju. Zgodnie z mottem ÖKAS: „Ci, którzy nic nie wiedzą, muszą uwierzyć we wszystko” (Marie von Ebner-Eschenbach).

Aby odpowiedzieć na to pytanie, pokrótce przedstawiamy najistotniejsze publikacje i ich kluczowe przesłania:

xABCDE to schemat w formie akronimu, który umożliwia ustrukturyzowane i znormalizowane badanie i opiekę. Nadaje się zarówno do prostych, jak i złożonych zdarzeń lub sytuacji awaryjnych, dzięki czemu nic nie zostanie zapomniane lub przeoczone. Ma już ustalone priorytety.
👉 Schmid, B., Sauer, F. & Busch, HJ. Wstępna ocena przedkliniczna na miejscu zdarzenia. Bundesgesundheitsblatt. 65, 979-986 (2022), https://doi.org/10.1007/s00103-022-03582-3.

xABCDE to pomoc w ustrukturyzowanej diagnostyce i terapii pacjentów.
👉 Peran, D., Kodet, J., Pekara, J. et al. Narzędzie pomocy poznawczej ABCDE w ocenie pacjenta – rozwój i walidacja w wieloośrodkowym pilotażowym badaniu symulacyjnym. BMC Emergency Medicine 20, 95 (2020), https://doi.org/10.1186/s12873-020-00390-3

xABCDE jest fundamentem lub podstawą skutecznej opieki nad pacjentem. Upraszcza komunikację interdyscyplinarną, ponieważ jest używany zarówno przed/po szpitalu, jak i w szpitalu.
Müller, HJ, König, H. & Prescher, T. Orientacja na proces pracy w szkoleniu zawodowym ratowników medycznych. Medycyna ratunkowa 23, 1-15 (2020), https://doi.org/10.1007/s10049-019-0612-2

Schemat xABCDE został potwierdzony empirycznie i dlatego jest oparty na dowodach.
👉 Thim T., Krarup, Grove, Rohde, Løfgren B. Wstępna ocena i leczenie z zastosowaniem podejścia ABCDE (Airway, Breathing, Circulation, Disability, Exposure). International Journal of General Medicine, Vol. 5 (2012), https://doi.org/10.2147/IJGM.S28478.

Dlaczego xABCDE ma sens?

Sytuacje awaryjne w obszarach alpejskich stanowią złożone wyzwanie dla osób prywatnych, zespołów ratowniczych i personelu medycznego. Ukształtowanie terenu, ogólne warunki i aktualne warunki pogodowe utrudniają dostęp do poszkodowanego, a dostępne zasoby są często ograniczone.Stres i niepewność w sytuacjach awaryjnych mogą również prowadzić do przeoczenia ważnych środków opieki nad pacjentem. Ustrukturyzowane i proste ramy działania, takie jak akronim xABCDE, pomagają postępować w znormalizowany sposób i zachować wolne zasoby poznawcze w działaniu, jednocześnie będąc w stanie skoncentrować się na najważniejszych kwestiach.Schemat oferuje możliwość pracy zarówno w prostych, jak i złożonych sytuacjach w ukierunkowany sposób, ponieważ już nadaje priorytet poszczególnym obszarom ciała zgodnie z ich pilnością. Struktura ta zapewnia również, że żadne istotne aspekty nie zostaną przeoczone lub zaniedbane (Peran i in. 2020 oraz Schmid, Sauer, Busch 2022).
Dzięki schematowi xABCDE można po prostu zacząć od punktu A, jeśli sytuacja ulegnie zmianie. Zapewnia to pewność działania, szczególnie w przypadku pacjenta, który zasłabnie podczas leczenia (wytyczne ERC).
Jednocześnie ustandaryzowana procedura promuje interdyscyplinarną komunikację między podmiotami przed/poszpitalnymi i klinicznymi, ponieważ schemat jest stosowany powszechnie (Müller, König i Prescher 2020). Istnieje również wspólny język dla osób udzielających pierwszej pomocy (ratowników towarzyszących, personelu BLS, takiego jak ratownicy stokowi lub górscy) i personelu ALS, co jest szczególnie ważne przy przekazywaniu.
W tym artykule przeanalizowano wykorzystanie schematu w kontekście wypadków w górach i jego przydatność jako intuicyjnego przewodnika po działaniu.

Co oznacza skrót xABCDE?

x (wykrwawienie) krwotok krytyczny
Litera x oznacza krytyczne krwawienie tętnicze lub żylne, które musi zostać natychmiast zatrzymane. Takie krwotoki, na przykład z dużych tętnic kończyn, mogą być śmiertelne w bardzo krótkim czasie. Nacisk kładziony jest na bezpośrednie środki, takie jak opatrunki uciskowe lub użycie opaski uciskowej w celu natychmiastowego zatrzymania utraty krwi.

A (Airways) Drogi oddechowe
Ocena i zabezpieczenie dróg oddechowych jest kolejnym krokiem w schemacie. Obejmuje to sprawdzenie jamy ustnej, nosa i gardła pod kątem obecności ciał obcych lub krwi, ocenę błon śluzowych (np. różowe, blade, wilgotne lub suche) oraz wykrycie potencjalnych zapachów z ust (np. alkoholu). W przypadku poważnych obrażeń, kręgosłup szyjny jest stabilizowany poprzez mocne przytrzymanie (MILS), aby zapobiec dalszym uszkodzeniom.

B (Breathing) Oddychanie
Litera B jest używana do oceny oddychania za pomocą szczegółowej inspekcji klatki piersiowej (w poszukiwaniu krwiaków, jednostronnych ruchów klatki piersiowej lub wciągnięć między żebra).
Stabilność klatki piersiowej jest również sprawdzana ręcznie. Oceniana jest częstość oddechów, głębokość oddechów i możliwe objawy odmy opłucnowej (np. niewydolność oddechowa i krążeniowa) lub inne problemy z wentylacją, aby móc szybko interweniować.

C (Krążenie) Krążenie
Aby ocenić krążenie, ocenia się zarówno stan skóry (blada, zaróżowiona, sucha, wilgotna, rozgrzana), jak i częstość i jakość tętna.
Czas rekapilaracji (który u zdrowych osób wynosi zwykle mniej niż dwie sekundy) pokazuje, jak szybko krew przepływa z powrotem do skóry. Pomaga ocenić stan układu krążenia – szybko i bez użycia sprzętu. Inne duże obszary krwotoku, takie jak brzuch, miednica i udo, są badane palpacyjnie i sprawdzane w celu wykrycia krwawienia wewnętrznego.

D (Niepełnosprawność) Stan neurologiczny
Ocena neurologiczna w literze D obejmuje badanie świadomości (np. skala śpiączki Glasgow lub schemat AVPU), kontrolę źrenic i ocenę pDMS (obwodowy przepływ krwi, funkcje motoryczne i wrażliwość kończyn).
Parametry te wskazują na możliwe urazy czaszkowo-mózgowe, deficyty neurologiczne lub przyczyny ogólnoustrojowe, takie jak niedotlenienie.

E (Exposure/Environment) Extend/Environment
Ostatnia litera E w schemacie obejmuje badanie rozszerzone (całego ciała) i czynniki środowiskowe. Tutaj oceniana jest historia medyczna, widoczne obrażenia i potencjalne źródła zagrożenia. Zarządzanie ciepłem jest szczególnie istotne w środowisku wysokogórskim, ponieważ hipotermia jest częstym i potencjalnie zagrażającym życiu powikłaniem. Inne urazy, takie jak siniaki, otarcia itp. mogą być również leczone „w spoczynku”. Dzięki ustrukturyzowanemu schematowi postępowania nie ma prawie żadnego ryzyka przeoczenia zagrażających życiu urazów/chorób. Oznacza to, że jeśli pacjent jest stabilny w ABCD, mogę zająć się E.

Schemat xABCDE gwarantuje zatem wypróbowaną i przetestowaną, systematyczną procedurę szybkiej i skutecznej oceny – nawet bez wymyślnego sprzętu.

Na ryc. 1 podsumowaliśmy schemat i zaprojektowaliśmy tabelę w taki sposób, aby zawierała również i w szczególności informacje o badaniach alpinistycznych, czerwonych flagach i kluczowych interwencjach. Alpiniści przeszkoleni w udzielaniu pierwszej pomocy jako ratownicy powinni znać te treści, podobnie jak wszyscy posiadający kwalifikacje alpinistyczne powyżej nich (przewodnicy górscy, liderzy wycieczek) i oczywiście służby ratownicze, od ratowników górskich w górę.
Zawartość tej tabeli nie zostanie tutaj szczegółowo omówiona, ale zostanie omówiona w następnych numerach analyse:berg w artykułach na temat każdej „litery” schematu.

Wnioski

Zasada „najpierw leczyć to, co zabija” ilustruje priorytety w opiece nad pacjentami w stanie zagrożenia życia. Ustrukturyzowane podejście, takie jak to możliwe dzięki schematowi xABCDE, powinno być szkolone tak intensywnie, aby mogło być stosowane intuicyjnie i bezbłędnie nawet w bardzo stresujących sytuacjach.
Chociaż stosowanie schematu może subiektywnie wydawać się proste, praca zgodnie z nim wymaga ciągłej i ukierunkowanej praktyki w celu zapewnienia niezbędnego bezpieczeństwa i skuteczności w opiece w nagłych wypadkach.

Bibliografia

Müller, H.-J., H. König i T. Prescher. 2020. „Orientacja na proces pracy w szkoleniu zawodowym ratowników medycznych”. Medycyna ratunkowa i ratunkowa 1-15. https://doi.org/10.1007/s10049-019-0612-2

Peran, David, Jiri Kodet, Jaroslav Pekara, Lucie Mala, Anatolij Truhlar, Patrik Cmorej, Kasper Lauridsen, Ferenc Sari i Roman Sykora. 2020. „Narzędzie pomocy poznawczej ABCDE w ocenie pacjenta – rozwój i walidacja w wieloośrodkowym pilotażowym badaniu symulacyjnym”. BMC Emergency Medicine 20, 95. https://doi.org/10.1186/s12873-020-00390-3

Schmid, Bonaventura, Florian Sauer i Hans-Jörg Busch. 2022. „Wstępna ocena przedkliniczna na miejscu zdarzenia”. Federal Health Gazette Volume 65 979-986. https://doi.org/10.1007/s00103-022-03582-3

Wytyczne ERC 2021, 2025